Trabzon - İran transit yoluna neden gerek duyulduğu ile başlayalım: Sanayileşen Avrupa’nın kapitalist devletleri 19. yy başlarından itibaren mamul mallarını Doğu ülkelerine ve Doğu’nun da hammaddelerinin Batı ülkelerine ulaştırılmasında, birbiriyle olan rekabette öne geçebilmek için taşıma masraflarını en aza indirebilecek yeni yol ve rotalar bulma arayışına girmişlerdi. İşte bu anlayış istikametinde Doğu Karadeniz limanlarından İran’a transit ticaret Yolları gündeme gelip işlerlik kazandı. Bu yoların biri Ruslara diğeri ise Osmanlılara aitti.

Doğu Karadeniz limanlarından İran’a olan ticaretin canlanmasını hazırlayan en büyük neden Karadeniz’in bir Türk gölü” olarak sadece Osmanlı gemilerine açık, diğer bütün dünya gemilerine kapalılığı ilkesinin 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile son bulması ve uluslar arası ticarete açılmasıdır.

Trabzon - İran yolunun, kervan yolundan araba yoluna getirilme çabaları,1846’da projesinin çıkartılmasıyla başlamıştı. Fakat uzun süre inşa faaliyetlerine başlanamadı. Kırım savaşı araya girdi. 1850li ve 1860lı yıllarda peyderpey çalışmalar yapılıp, Fransız mühendislerden yararlanılan yol inşaatı 1869 yılından sonra devletin işi sıkı tutması neticesinde, Trabzon-Erzurum arası 1872’de bitirildi. Yolun inşa sürecinde yol sorumlusu olan Mustafa Paşa da, Rusya’nın Poti’den İran’a demiryolu döşettirmeye başladığını,  dolayısıyla yolun biran önce bitirmek gerektiğini söylemişti.

1869 yılından bu yolu ziyaret eden Fransız bir gezgin, bu yolun yağışlı havalarda çamurlanıp ulaşımı zorlaştırdığını, yüz binlerce yüklü ve nallı kervan hayvanının yolu tahrip etmesi ve yağmurun etkisiyle bataklık haline gelmesi için bir tedbir alınmalı. Yoksa ulaşım sekteye uğrar.

1867-1874 yıllarındaki Trabzon yolunda görülen artış sebebi ile Trabzon-Erzurum yolu ticaret düzeyi zirveye çıktı. 1900’lerde de duruş gösterdi

Irak ve Hindistan’a giden ticaret yollarının başlangıç ve bitiş noktası yine Trabzon limanı idi. Trabzon’dan çıkan ticaret yolları Bizans döneminde ve daha öncesinde askeri bir üs konumunda olan Maçka ikiye ayrılan yolların Zigana dağlarını geçerek Gümüşhane, Bayburt ve Erzincan’a ulaşan kısmı kışlık güzergahtı. Bahar ve yaz aylarında kullanılan yol ise Meryemana dersini takip ederek Altındere vadisine varan, Sümela manastırının önünden geçtikten sonra, Kulat Hanlarına ulaşan ve genellikle Krom antik kentinden geçerek Gümüşhane çıvarlarında diğer kışlık yol ile birleşen güzergahtı. Yıllar boyunca bölge ticaretinde hayatı değere sahip Trabzon Limanına varan ve limandan başlayarak devam eden antik ticaret yolları,1869 yılında Süveyş kanalının açılması ve daha sonraki yıllarda Samsun üzerinden yeni alternatif karayollarının hizmete girmesi ile önemini kaybetmiştir.

           

Hazırlayan :Ömer Yakup KADIOĞLU (Emekli Öğretmen)